इलेक्ट्रॉनिक्समध्ये, विद्युत प्रवाह नियंत्रित करण्यात प्रतिरोधक महत्त्वाची भूमिका बजावतात. साध्या सर्किटपासून ते जटिल यंत्रसामग्रीपर्यंतच्या उपकरणांमध्ये ते महत्त्वाचे घटक आहेत. प्रतिरोधक तयार करण्यासाठी वापरल्या जाणाऱ्या साहित्याचा त्यांच्या कामगिरीवर, टिकाऊपणावर आणि कार्यक्षमतेवर मोठा परिणाम होतो. त्यापैकी, लोह-क्रोमियम-अ‍ॅल्युमिनियम मिश्रधातू, निकेल-क्रोमियम मिश्रधातू आणि तांबे-निकेल मिश्रधातू त्यांच्या अद्वितीय गुणधर्मांमुळे खूप मनोरंजक आहेत.

 

रेझिस्टर निर्मितीमध्ये मिश्रधातू महत्त्वाची भूमिका का बजावतात?

मिश्रधातू हे दोन किंवा अधिक घटकांचे मिश्रण असतात, ज्यापैकी किमान एक धातू असतो. ते शक्ती, गंज प्रतिकार आणि थर्मल स्थिरता यासारखे विशिष्ट गुणधर्म वाढविण्यासाठी डिझाइन केलेले असतात. प्रतिरोधक अनुप्रयोगांमध्ये, मिश्रधातूची निवड तापमान गुणांक, स्थिरता आणि प्रतिरोधकाच्या एकूण कामगिरीवर परिणाम करते.

 

रेझिस्टरमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या मिश्रधातूंचे प्रमुख गुणधर्म काय आहेत?

(१) प्रतिकार: रोधकाचे प्राथमिक कार्य म्हणजे विद्युत प्रवाहाला प्रतिकार प्रदान करणे. हे कार्य करण्यासाठी मिश्रधातूची प्रभावीता निश्चित करण्यासाठी त्याची प्रतिरोधकता हा एक महत्त्वाचा घटक आहे. २.

(२) तापमान गुणांक: हा गुणधर्म तापमानानुसार पदार्थाचा प्रतिकार किती बदलतो हे दर्शवितो. विविध तापमान श्रेणीमध्ये स्थिर कामगिरी सुनिश्चित करण्यासाठी प्रतिरोधकांना कमी तापमान गुणांक प्रतिरोध आवश्यक असतो.

(३) गंज प्रतिकार: प्रतिरोधकांना अनेकदा कठोर वातावरणाचा सामना करावा लागतो. ऑक्सिडेशन आणि गंज प्रतिकार करणारे मिश्रधातू प्रतिरोधकाचे आयुष्य आणि विश्वासार्हता राखण्यासाठी महत्त्वाचे असतात.

(४) यांत्रिक शक्ती: प्रतिरोधकांना शारीरिक ताण आणि थर्मल सायकलिंगचा सामना करावा लागतो. उच्च यांत्रिक शक्ती असलेले मिश्रधातू क्षय न होता या परिस्थितींना तोंड देऊ शकतात.

(५) औष्णिक स्थिरता: उच्च तापमानात त्याचे गुणधर्म राखण्यासाठी मिश्रधातूची क्षमता अत्यंत महत्त्वाची असते, विशेषतः उच्च शक्तीच्या अनुप्रयोगांमध्ये.

 

लोह क्रोमियम अॅल्युमिनियम मिश्रधातू - रचना आणि गुणधर्म:

लोह-क्रोमियम-अ‍ॅल्युमिनियम मिश्रधातू(FeCrAl) त्यांच्या उत्कृष्ट ऑक्सिडेशन प्रतिरोध आणि उच्च-तापमान स्थिरतेसाठी ओळखले जातात. सामान्यतः लोह, क्रोमियम आणि अॅल्युमिनियमपासून बनलेले, हे मिश्रधातू १४००°C (२५५०°F) पर्यंत तापमानात लक्षणीयरीत्या खराब होत नाहीत.
रेझिस्टर्समध्ये अनुप्रयोग:

लोह-क्रोमियम-अॅल्युमिनियम मिश्रधातूंचा वापर उच्च-तापमान प्रतिरोधकांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर केला जातो, विशेषतः खालील अनुप्रयोगांमध्ये:

- हीटिंग एलिमेंट्स: लोह क्रोमियम अॅल्युमिनियम मिश्रधातू सामान्यतः औद्योगिक भट्टी आणि ओव्हनमध्ये हीटिंग एलिमेंट्स म्हणून वापरले जातात कारण ते उच्च तापमानात संरचनात्मक अखंडता राखू शकतात.

- पॉवर रेझिस्टर्स: हे मिश्रधातू उच्च थर्मल स्थिरता आणि ऑक्सिडेशन प्रतिरोध आवश्यक असलेल्या पॉवर रेझिस्टर्समध्ये देखील वापरले जातात.

- ऑटोमोटिव्ह अनुप्रयोग: ऑटोमोटिव्ह इलेक्ट्रॉनिक्समध्ये, FeCrAl मिश्रधातूंचा वापर उच्च तापमानाच्या वातावरणात, जसे की एक्झॉस्ट सिस्टममध्ये चालणाऱ्या रेझिस्टरमध्ये केला जातो.